افزودن خانه های قاجاری باقی مانده به خانه بهنام و گنجه ای و قدکی با بازسازی آنها
تبریز یکی از مهمترین شهرهای کشور با پیشینه غنی تاریخی فرهنگی است که از گذشته‌های دور بنیانگذار بسیاری از سبک‌های هنری و پیشگام در عرصه‌های فرهنگی اجتماعی بوده است.تبریز سده معاصر را شهر نخستین ها نامیده‌اند. راه اندازی نخستین مدرسه به سبک نوین ، تاسیس نخستین چاپخانه و کتابخانه ، سالن نمایش ، انجمن ادب فارسی ، مجموعه دانشگاهی ، شهرداری ، شورای شهر ، کلانتری و دهها مظهر تمدن جدید در ایران برای نخستین بار در این شهر بنا شده است.
خانه های قدیمی تبریز با معماری خاص دوران قاجار ، از جمله آثار تاریخی و ارزشمند این شهر به شمار می آیند، این خانه ها پس از مرمت و بازسازی ، برخی به عنوان موزه و برخی به عنوان دانشکده های معماری بهره برداری می شوند. خانه های بهنام ، قدکی و گنجه ای زاده نمونه هایی از این خانه های عصر قاجار هستند.
اما بناهای قدیمی این شهر در مقایسه با دیگر شهرهای ایران اسلامی از یک تفاوت عمده برخوردارند. شهر تبریز علی رغم سابقه تمدن طولانی خود و تجربه چندین دوره پایتختی ایران، بدلیل وقوع زمین لرزه های بسیار قوی دارای محدودیت در بناهایی با قدمت بسیار بوده اما ساختمانهای زیبای قاجاری که یادگاری از دوران ولایتعهدی شاهان قجر است در این شهر خودنمایی می کنند.
شاید این سئوال مطرح باشد که چرا عمر بناهای موجود تبریز به غیر از چند بنای محدود، کمتر از 200 سال است. پاسخ این پرسش را باید در نظام طبیعت جستجو کرد چرا که این شهر در طول هزار سال گذشته بیش از 11 زلزله مخرب و ویرانگر به خود دیده که به قول ناصرخسرو «دیواری به ارتفاع یک وجب هم در این شهر باقی نمانده است». هم از این روست که بناهای افسونگری چون کاخ غازان خان، مجموعه ربع رشیدی، میدان حسن پادشاه و ... هم اکنون زیر خروارها خاک مدفون شده اند.
با این حال، خانه‌های تاریخی تبریز به دلیل موقعیت ممتاز این شهر به ویژه در دوران حکومت قاجار از نظر شمار در کشور بی‌نظیر است. تبدیل شدن تبریز به دارالسلطنه در دوران ولیعهدی عباس میرزا دلیل اصلی تعدد و کثرت خانه‌های تاریخی در این شهر به شمار می آید.
بر اساس آمار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی ، در حال حاضر پانصد خانه تاریخی و ارزشمند در تبریز قرار دارد که عمر اغلب آنها به دوران قاجار باز می گردد. در حال حاضر تنها تعداد محدودی از این بناها خریداری ، مرمت و نگهداری می شود چراکه به گفته مسئولان، با اعتبارت کنونی خرید تمام خانه های یاد شده 150 سال به طول خواهد کشید!
مجموعه خانه های قاجاری مقصودیه تبریز یکی از مزیتهای بی نظیر تبریز میباشد که نزدیک به 10 خانه قاجاری با معماری های منحصربفرد و متفاوت در کنار هم واقع شده اند .چندین سال است که این منازل قاجاری بصورت بسیار زیبایی مرمت و بازسازی شده و به عنوان دانشکده معماری مورد استفاده قرار گرفته است .جدیدا سازمان میراث فرهنگی اقدام به بازسازی و احیا منازل باقی مانده جانبی این دانشکده نموده است و با بازسازی اساسی این اماکن سعی دارد عظمت و زیبایی این دانشکده منحصر بفرد را بیشتر نماید
معرفی تعدادی از خانه های مشهور تبریز:
خانه بهنام
خانه بهنام، از خانه‌های تاریخی تبریز میباشد که از اواخر دوران قاجار به یادگار مانده است.
این خانه که امروزه به دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبدیل شده به دلیل معماری ظریف، پنجره‌های مشجر و طاق‌ها و ایوان‌های بلند و بزرگ خود جلوه ویژه‌ای دارد.
فضاهای اندرونی و بیرونی این ساختمان عهد قجری علاوه بر تزیینات داخلی به دلیل طراحی متناسب با فصول مختلف سال از جهت تعادل درجه حرارت و چشم‌انداز زیبای خود نیز چشم بازدیدکنندگان را در هنگام دیدار از این بنای با عظمت خیره می‌کند.
وسعت اعیانی «خانه بهنام» 300 مترمربع بوده و منظره بیرونی آن به دلیل گچبری‌های هنرمندانه، نمای آجری سرخ‌گون و حوض آسمانی‌رنگ وسط حیاط خود وضعیت تبریز در سالهای اول قرن چهاردهم شمسی را در ذهن گردشگران تداعی می‌کند.
«گره‌سازی» خانه بهنام از مهمترین ویژگیهای معماری این بنای تاریخی است که بازی نور را با هنر منبت‌کاری و ایجاد طرح‌های هدسی و تزیینی مختلف در هم آمیخته است.
خانه قدکی
دیگر بنای تاریخی تبریز است که در مرکز شهر و در پشت عمارت شهرداری در محله معروف «مقصودیه» واقع شده است.
این بنا که در اواسط دوران حکومت قاجار و در اوج حیات سیاسی و اقتصادی دارالسطنه تبریز ساخته شده ، با سرستون‌های زیبا و طاق‌های متقارن خود تصویری زیبا از ساختمان‌سازی عصر قجری را به نمایش می‌گذارد.
پنجره‌های «اروسی» مشجر ، نقش طرح‌های زیبا بر دیوار آجری ، قرینه‌سازی فضای سبز دو طرف حوض حیاط بنا و ستون‌های پیچی از جمله ویژگیهای بارز خانه قدکی است که چشم بازدیدکنندگان این بنای باشکوه را نوازش می‌کند.
به عقیده کارشناسان این بنا یکی از بهترین نمونه‌های معماری ایرانی جهت سکونت در اقلیمی با شرایط آذربایجان محسوب می‌شود.
خانه گنجه‌ای زاده
این خانه نیز از بناهای تاریخی شهر است که ترکیبی از معماری سبک قاجار و پهلوی است.
استفاده از زاویه‌های تیز در ساخت «خانه گنجه‌ای‌زاده» و پنجره‌های مستطیلی شکل بدون خمیدگی‌های معمول بناهای ایرانی در ساختمان این بنا شاهد زنده آغاز معماری مدرن و فاصله گرفتن از معماری سنتی ایرانی در تبریز است.
هر چند تاریخ ساخت «خانه گنجه‌ای زاده» به اواخر قاجاریه بر می‌گردد، ساخت زیرزمین‌های خاص دوره پهلوی رنگ وبوی معماری عصر پهلوی را در مقایسه با معماری قاجار در این بنای تاریخی بیشتر می‌کند.
«خانه گنجه‌ای زاده» سه هزار مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در سه طبقه متشکل از تعدادی اتاق در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی است.
این بنای تاریخی در حال حاضر بخشی از دانشکده معماری میباشد.
بقیه تصاویر در ادامه مطلب