«فيروزه جهان اسلام» و حكايت يك بي مهري تاريخي
عمليات گازكشي به «گوی مسچید» همچنان ادامه دارد
شهریار نیوز: واقعيت تلخي است اينكه تبريز، در طول تاريخ، هيچگاه با «مسجد كبود» خود مهربان نبوده است. حالاحكايت اين بي مهري تاريخي، به جايي رسيده كه در اقدامي بهت آور «فيروزه جهان اسلام» با اجراي عمليات گازكشي، از نقاط متعدد آسيب جدي ديده است.
به گزارش شهریار اين مسجد، جزو سه مسجد كبود جهان است: و البته پرقدمت ترين آنها. طبق تاريخ حك شده بر سردر، مسجد در سال 845 هجري و در زمان سلطنت شاه جهان، پادشاه نامي سلسله قراقويونلو بنا شده است. اولياي چلپي، جهانگرد معروف استانبولي در سياحتنامه خود مي نويسد: «درگاه مسجد بلندتر از طاق كسري است. يك بناي عالي است كه با كاشي هاي چيني بسيار زيبا آراسته شده و قبه هاي عالي دارد. در و ديوار آن، با كاشي هاي الوان مزين است. هر كس داخل آن مسجد شود دلش نمي خواهد بيرون رود.» اما اين شكوه و زيبايي، گويي هيچگاه خريدار نداشته است. گذشته از زلزله هاي هولناك تاريخ تبريز كه بخش هاي عظيمي از مسجد را با خاك يكسان كرده است، روند غيراصولي شهرسازي و پنهان ماندن نماي اصلي مسجد از ديد عموم، قصه انزوا و غربت مسجد را كامل كرده است. مسجد در دي ماه 1310 در فهرست آثار ملي ثبت شده اما تا سال هاي سال در آن، هم براي مومنان و هم براي علاقه مندان آثار تاريخي بسته بوده است. رواق ها و محوطه آن نيز در حكم كاروانسرا بوده است. ماجراي مرمت مسجد نيز، خود حكايتي دگر دارد. از يكي دو سال پيش كه جمعي، خواستار احياي كاركرد مذهبي مسجد شده اند، اميدها براي پايان غربت تاريخي مسجد قوت گرفته است. امروز، تلاقي اين «بيم و اميد» موجب شده، با اجراي عمليات گازكشي، كاشي هاي الوان چيني كه چلپي در سياحتنامه خود از آن سخن گفته، از چند قسمت سخت متلاشي شود. لوله هاي زمخت و چرك گاز، دور تا دور مسجد را در بر گرفته است. هم اكنون دو هيتر گازي فشار قوي، در مسجد شعله ور است و كالبد مسجد را از دو طرف، مي گدازد. سيستم هاي صوتي پربسامد در فضاي محبوس مسجد مي خروشد و چارستون مسجد را مي لرزاند.
به گزارش شهریار اين مسجد، جزو سه مسجد كبود جهان است: و البته پرقدمت ترين آنها. طبق تاريخ حك شده بر سردر، مسجد در سال 845 هجري و در زمان سلطنت شاه جهان، پادشاه نامي سلسله قراقويونلو بنا شده است. اولياي چلپي، جهانگرد معروف استانبولي در سياحتنامه خود مي نويسد: «درگاه مسجد بلندتر از طاق كسري است. يك بناي عالي است كه با كاشي هاي چيني بسيار زيبا آراسته شده و قبه هاي عالي دارد. در و ديوار آن، با كاشي هاي الوان مزين است. هر كس داخل آن مسجد شود دلش نمي خواهد بيرون رود.» اما اين شكوه و زيبايي، گويي هيچگاه خريدار نداشته است. گذشته از زلزله هاي هولناك تاريخ تبريز كه بخش هاي عظيمي از مسجد را با خاك يكسان كرده است، روند غيراصولي شهرسازي و پنهان ماندن نماي اصلي مسجد از ديد عموم، قصه انزوا و غربت مسجد را كامل كرده است. مسجد در دي ماه 1310 در فهرست آثار ملي ثبت شده اما تا سال هاي سال در آن، هم براي مومنان و هم براي علاقه مندان آثار تاريخي بسته بوده است. رواق ها و محوطه آن نيز در حكم كاروانسرا بوده است. ماجراي مرمت مسجد نيز، خود حكايتي دگر دارد. از يكي دو سال پيش كه جمعي، خواستار احياي كاركرد مذهبي مسجد شده اند، اميدها براي پايان غربت تاريخي مسجد قوت گرفته است. امروز، تلاقي اين «بيم و اميد» موجب شده، با اجراي عمليات گازكشي، كاشي هاي الوان چيني كه چلپي در سياحتنامه خود از آن سخن گفته، از چند قسمت سخت متلاشي شود. لوله هاي زمخت و چرك گاز، دور تا دور مسجد را در بر گرفته است. هم اكنون دو هيتر گازي فشار قوي، در مسجد شعله ور است و كالبد مسجد را از دو طرف، مي گدازد. سيستم هاي صوتي پربسامد در فضاي محبوس مسجد مي خروشد و چارستون مسجد را مي لرزاند.
مسجد كبود با 600 سال سابقه، بدون يگان حفاظت
چند روز قبل از اين اقدامات، فرزين حق پرست، مديركل ميراث فرهنگي استان، در يكي از معدود نشست هاي خبري خود، در پاسخ به سوال خبرنگار «اعتماد»، در مورد اين نگراني ها، گفته بود كه مسجد كبود به صورت هيات امنايي اداره مي شود و روح مذهبي مسجد بايد در آن حاكم باشد: اما به طور قطع، اين كاركرد بايد به دور از نصب تجهيزات برقي، صوتي و تاسيسات آسيب زا باشد. اما هنوز چند روز از اين مصاحبه نگذشته بود كه آنچه نبايد، شد. حق پرست، در مصاحبه اي با اذعان بر اينكه با اجراي گازكشي، مسجد دچار آسيب جدي شده است، گفت كه از اجراي اين پروژه بي خبر بوده و بارها و بارها هشدار داده بود كه نبايد اين قبيل تاسيسات در مسجد اجرا شود: اما
با اين وجود در اين زمينه، از سوي مسببان، اصرار بوده است. وي تاكيد كرده كه در اين خصوص حتي شكايتنامه اي نيز تنظيم كرده است. البته حق پرست نگفته كه چرا بايد يك اثر ملي با چنين قدمت و اعتباري، فاقد يگان حفاظت يا مسوول شيفت باشد كه هرگونه اقدام مشكوك و تهديدآميز را در اسرع وقت به مراتب بالاگزارش كند؟
به فاصله چند روز، موسي خليل الهي، دادستان عمومي و انقلاب تبريز، از تصميم دستگاه قضايي استان براي بررسي اين موضوع و تشكيل جلسه اي به همين منظور در روز شنبه، 15 بهمن خبر داد. اما تاكنون خبري از تشكيل اين جلسه و خروجي احتمالي آن، منتشر نشده است. با اين حال، مشاهدات خبرنگار «اعتماد» از فضاي مسجد در روز چهارشنبه 22 بهمن نشان مي دهد كه علاوه بر اجراي گازكشي و استقرار دو هيتر بزرگ، تاسيسات و لوله هاي قطور ديگري در محوطه مسجد هست كه از استمرار عمليات گازكشي در روزهاي آتي حكايت مي كند.
پيمانكار شركت گاز، فيروزه جهان اسلام را لوله كشي كرد!
قضيه را از ولي اله ديني، مديرعامل شركت گاز استان آذربايجان شرقي پي مي گيريم. ديني، كه كلااز ماجرا بي خبر است، پس از شنيدن شرح ماوقع به خبرنگار« اعتماد» مي گويد: شركت گاز در اين مورد مسووليتي ندارد. اين شركت، براي اجراي عمليات گازكشي در هر نقطه، با مجموعه هاي پيمانكاري صلاحيت داري كه زيرنظر نظام مهندسي فعاليت دارند، همكاري مي كند و اين گونه نيست كه هرگونه گازكشي، زيرنظر مستقيم شركت گاز باشد.
گفته هاي ديني هم خالي از علامت سوال نيست. اينكه چرا بايد عمليات گازكشي به يك مجموعه بي نظير جهاني، بدون اطلاع مديرعامل باشد و اينكه بحث نظارت بر فعاليت شركت هاي پيمانكار در مجموعه هايي اينچنيني چقدر جدي گرفته مي شود، خود حكايت ديگري است.
سنگ ، روي سنگ بند نيست!
در ادامه، سراغ چند تن از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي مي رويم. هيچ يك از ماجرا خبر ندارند و توصيه مي كنند تا زماني كه از كم و كيف قضيه اطلاعي داشته باشند، اظهارنظري از ايشان منتشر نشود. سراغ معاون عمراني استاندار آذربايجان شرقي مي رويم اما محمدصادق پورمهدي، نيز اطلاعي از اين قضيه ندارد. البته وي در پاسخ، توصيه جالبي خطاب به خبرنگار «اعتماد» دارد. آنجا كه مي گويد: شما به عنوان يك خبرنگار موظف هستيد براي روشن كردن قضيه، به محل برويد و ببينيد چه كسي چنين كاري كرده است!پورمهدي تاكيد مي كند كه هر اقدام اداري، بايد با هماهنگي مجموعه هاي ذي ربط باشد: وگرنه سنگ روي سنگ بند نمي شود! بماند اينكه اگر
سنگ روي سنگ بند بود كه مسجد تاريخي، در روز روشن لت و پار نمي شد: و اينكه در حضور مسوولان اجرايي و نظارتي، خبرنگار چه كاره است كه خود، راسا وارد گود درگيري شود؟
اتفاق تلخي كه كمتر از زلزله نيست
دكتر علي اصغر شعردوست، كه سابقه فعاليت به عنوان مشاور سازمان ميراث فرهنگي را نيز در كارنامه فرهنگي خود دارد، در گفت وگو با «اعتماد»، كوتاهي يگان پاسداران
ميراث فرهنگي را، عامل اصلي اين اتفاق نادر مي داند و مي گويد: وقتي درست در مركز شهر تبريز و در محل مهمي چون مسجد كبود چنين حادثه اي اتفاق مي افتد و كسي هم جلودار نيست، مي توان تصور كرد كه چه بر سر صدها اثر تاريخي در گوشه و كنار استان مي آيد.
او ادامه مي دهد: اين بناي تاريخي حدود 250 سال پيش به دليل زلزله آسيب فراواني ديد: اما با اين حال، شايد رفتار برخي مسوولان فعلي چيزي كمتر از آن زلزله نباشد!شعردوست همچنين متذكر مي شود كه بين اقامه نماز و حفظ كالبد و مرمت آن هيچ منافاتي وجود ندارد و هيچ تبريزي مومن و نمازگزاري، حاضر به مخدوش شدن اثري چون مسجد كبود نيست.
مشكل، در فرهنگ حفظ ميراث فرهنگي است
دكتر باقر صدري نيا، استاد دانشگاه تبريز و محقق حوزه ادبيات و تاريخ، در گفت وگو با « اعتماد»، با بيان اينكه ما در فرهنگ حفظ ميراث فرهنگي، اساسا مشكل داريم، مي گويد: با وجود مساجد متعدد در جاي جاي شهر اقداماتي اينچنيني در يك مسجد تاريخي كه نيازمند الزامات اساسي در خصوص نور، صدا، تهويه، گرما و سرما است، با چه انگيزه اي صورت مي گيرد؟عضو انجمن حمايت از ميراث فرهنگي ادامه مي دهد: متاسفانه گويا عده اي از موضع لجاجت مي خواهند هيچ اثري از تاريخ و فرهنگ نباشد: اين در صورتي است كه با اجراي تمهيدات مناسب، مي توان جوانب مختلف مذهبي و تاريخي و فرهنگي مسجد را مورد توجه قرار داد.
مسجد كبود: از آغاز تا ختم مرحوم شهريار
كريم ميمنت نژاد، محقق و نويسنده تبريزي كه خود از نزديك شاهد اجراي عمليات گازكشي بوده است و نخستين عكس هاي گازكشي به مسجد تاريخي كبود را نيز او در صفحه اينستاگرام خود منتشر كرده، در گفت وگو با «اعتماد»، با تشريح پيشينه مرمت و بازسازي مسجد كبود يادآور مي شود: مرمت مسجد كبود، در كنار طراحي و احداث آرامگاه هاي سعدي، حافظ، باباطاهر و يادمان فردوسي، از جمله برنامه هاي «انجمن آثار و مفاخر» در سال هاي آغازين قرن حاضر بوده: اما متاسفانه، جريانات شهريور 1320 در كشور و در ادامه جريان فرقه دموكرات آذربايجان و واهمه شاه از نقش اجتماعي و سياسي اين شهر، مانع از اجراي برنامه هاي مرمتي آثار ملي در شهر تبريز شد. با اين حال، به فاصله چند سال هيات كارشناسي ديگري، با پيش بيني نيازها و اعتبارات، مرمت و رسيدگي به اين سه بناي تاريخي را آغاز كرد. طي آن، «استاد رضا معماران بنام» كار بازسازي و مرمت بناي مسجد كبود را برعهده گرفت. اين محقق متذكر شد: با پيروزي انقلاب اسلامي، مرمت مسجد چند سال متوقف شد و پس از چند سال مجددا از سر گرفته شد. ختم مرحوم استاد شهريار، مراسمي بود كه پس از سال ها، موجب بازگشايي مسجد شد: اما پس از اين مراسم، مسجد عملافعال نبود.
فاصله اندك، ميان دو خاطره تاريخي
اين روزها، در ميان كساني كه پيگير موضوعات تاريخي و فرهنگي هستند، گازكشي به مسجد كبود، يادآور يك اتفاق تاريخي است. كساني كه از ديدن پيكره مخدوش اين مسجد، دل آزرده و غمگين مي شوند، ياد ماجراي «ارك» مي افتند: خاطره اي كه موقعيت مكاني آن، تنها يكي دو كيلومتر با مسجد كبود فاصله دارد. تنها اندكي فاصله ميان اين دو بناي تاريخي است.